24. Kaunas (Litouwen), Wolfschanze en Slot Mariënburg (Polen; 20 t/m 23 augustus 2022)

Hoi allemaal,

in 3 dagen tijd een gevarieerd programma: de stad Kaunas, mijn laatste overnachtingsplek in Litouwen, het hoofdkwartier van Hitler tijdens WO II in Polen en een kasteel van de ridders van de Duitse Orde in Malbork  (ten zuidoosten van de bekende havenstad Gdansk). Ik schrijf dit blog in een appelboomgaard van een oudere meneer die slecht ter been is. Hij is ook slim, want hij gebruikt zijn tuin/boomgaard die tegenover het kasteel ligt in Malbork als camperplaats. Heerlijk rustig en plek genoeg. Van die mix parkings krijg ik toch wel genoeg. Altijd herrie van mensen die laat nog met de auto komen en met portieren slaan, hard praten etc. 

Vóór ik 2 dagen geleden de stad Kaunas ging bezoeken zocht ik een nieuw boek uit op mijn e-reader. Ik heb een tijd geleden alweer een of andere prijs van de postcodeloterij gewonnen waardoor ik gratis een hele hoop e-boeken erop kon zetten. Geen idee waarover ze gaan, maar als ik zover ben, dan kom ik daar wel achter. Die morgen open ik een boek met de titel: De Rechtvaardigen. De auteur is Jan Brokken en het is uitgegeven in 2018. In het voorwoord lees ik het volgende: Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog ontdekte de Nederlandse consul in Kaunas (Litouwen) een manier om duizenden uit Polen gevluchte Joden het leven te redden: hij schreef voor hen een visum uit voor Curacao. Daarmee reisden de Joden met de Trans Siberië Express naar Japan, van waaruit ze zich over de hele wereld verspreidden - vrijwel allen overleefden de oorlog. Het verhaal van die Nederlandse consul, Jan Zwartendijk, is even verheffend als heldhaftig. In korte tijd schreef hij koortsachtig duizenden visa uit. Hij werd bij deze actie geholpen door zijn Japanse collega in Kaunas en de Nederlandse ambassadeur in Riga. In 1997 kreeg hij postuum de Yad Vashem-eretitel 'Rechtvaardigen onder de Volkeren'. Jan Brokken beschrijft het leven van Jan Zwartendijk en de lotgevallen van veel ontkomen Joden in een meeslepend epos, waarin een treffende beeld wordt geschetst van een wanhopige tijd. De Rechtvaardigen is een les in moed, in het maken van de juiste keuzes op het juiste moment. 

Ik had al gelezen dat er in Kaunas een monument was voor de Nederlander, Jan Zwartendijk, maar waarom hij een monument had gekregen stond er niet bij, maar dat weet ik dus nu. Toeval bestaat niet, zou je zeggen, maar deze timing is wel heel bijzonder. Ik ben bezig het boek te lezen. 400 pagina's, dus ik ben nog wel even bezig en het 'meeslepende' moet nog komen. Wel interessant. Ik heb het monument aan de 'Vrijheidsavenue' tegenover het voormalige Philipspand ook gevonden. Dat is pas in 2018 door o.a. Willem Alexander onthuld. Volgens de dame van de toeristeninfo, die er precies tegenover is gevestigd, weet Litouwen ook nog maar sinds enkele jaren wat Jan Zwartendijk in hun land heeft gedaan. Het was zo geheim dat het pas laat door de Litouwse autoriteiten is doorgedrongen. Jan Zwartendijk woonde in Kaunas, omdat hij de directeur was voor Philips in Litouwen. Philips was de eerste met radio's in (o.a.) Litouwen.  Zwartendijk is ergens in juni 1940 gevraagd om consul te worden, nadat Nederland al door Duitsland onder de voet was gelopen, maar Litouwen nog even onder de 'bescherming' van de Sovjet-Unie viel. De bedrijfsactiviteiten van Philips stelden door de naderende oorlog toch niet veel meer voor, dus Zwartendijk had er wel tijd voor. 

Ik heb natuurlijk veel meer gezien in Kaunas. Ik zal het bij de foto's vermelden. Op de fiets erheen; 5 km langs het water op een prima fietspad. Het historische centrum van Kaunas ligt in de oksel van 2 rivieren: de Neris en de Nemunas. Daar waar ze samen komen ligt een park. Met veel gras en bomen en weinig bloemen. Maar ze werken heel hard om het mooi te maken. Het is dit jaar de culturele hoofdstad van Europa. En het was tussen 1920 en 1940 de (tijdelijke) hoofdstad van Litouwen, want Vilnius lag in die tijd op Pools grondgebied. De Baltische Staten  hebben ontzettend veel meegemaakt in de vorige eeuw. Tweemaal hun onafhankelijkheid verloren, speelbal van Duitsland en de Sovjet-Unie en af en toe deed Polen ook mee. Veel is meerdere malen vernield of niet goed onderhouden en ze bouwen het telkens maar weer op en/of herstellen de oude functie. En ze zien de toekomst zonnig in, althans: ze trouwen bij bosjes. Ik heb zaterdag heel wat gelukkige bruidsparen gezien in kerken en op mooie plekken voor de foto. Ook de inhaalslag van Corona waarschijnlijk, zoals bij ons. Ik heb 2 keer heerlijk gegeten voor weinig geld: 20 euro per maaltijd inclusief wijn en koffie. 's Avonds was er nog een openlucht optreden van een band op het raadhuisplein. Daarom ben ik ook wat langer gebleven en op het plein gegeten. Helaas was de muziek van een jonge - Litouwse -  band niet helemaal mijn smaak, maar de omgeving was natuurlijk uniek. 

Geheel in lijn met het verhaal van Jan Zwartendijk, heb ik gisteren het hoofdkwartier van Hitler in Polen bezocht. Het ligt op de route naar de kust (onderlangs de Russische enclave Kaliningrad) en heet Wolfschanze in de buurt van Gierlos. Tussen 1941 en 1944 heeft Hitler hier 800 dagen leiding gegeven aan zijn troepen, dat is ongeveer 2/3 van zijn tijd. Het was strategisch gelegen in de buurt van het oostfront. In het begin nog erg succesvol, maar dat werd natuurlijk steeds minder. Veel aandacht wordt gegeven aan de aanslag op zijn leven die in juli 1944 werd beraamd door hoge Duitse legerofficieren die vonden dat Hitler steeds slechtere keuzes maakte. Eén van hen, Kolonel Von Stauffenberg, heeft uiteindelijk een tas met bom mee kunnen nemen naar een bespreking en die bom is ook afgegaan, maar op het laatste moment heeft iemand die tas verplaatst, waardoor Hitler slechts licht gewond is geraakt. Als die tas niet verplaatst zou zijn, zou hij vermoedelijk of dood of zwaar gewond zijn geweest. Het liep slecht af met Von Stauffenberg en zijn medeplichtigen en hun gezinnen. De bunkers waren enorm: het waren blokken in blokken, dus binnen in iedere bunker zat er nog een. Tussen beide bunkers zat grind. Er was een spoorlijn (Hitler hield niet van vliegen; wel van reizen met de trein) en vliegvelden in de buurt voor het geval het een keer nodig was. Camouflagenetten boven de paden en daar waar geen bomen waren, camouflagebomen. 22 november 1944 is het complex gebombardeerd door de geallieerden, maar 2 dagen daarvoor was Hitler al naar Berlijn vertrokken. Aanvankelijk hebben de Polen weinig met de brokstukken gedaan, maar inmiddels is een soort van Staatsbosbeheer het complex aan het restaureren en wordt de historische waarde en de commerciële mogelijkheden ervan ingezien. De audioguide in diverse talen werkt op GPS en dat is geweldig: je wordt langs een route geleid en op het moment dat je ergens aankomt krijg je 'automatisch' de goede tekst te horen.

Hetzelfde type audioguide had ik vandaag ook bij het kasteel van de Ridders van de Duitse orde, Slot Mariënburg. Het is maandag vandaag en dan loop je het risico dat musea dicht zijn. Gelukkig geldt dat alleen voor binnen het slot en niet voor daarbuiten en daar is ook erg veel te zien. Het enige dat ik vóór mijn bezoek wist van het slot was dat het de 'architecturale parel van de ridders van de Duitse orde'  was volgens het camperrouteboek van Michelin en dat Malbork op de route naar de kust ligt. Het slot ligt naast de rivier de Nogat  en de camperplaats ligt aan de andere kant van de rivier. Dat is al wat ik weet van Malbork. Ik heb alleen het slot bezocht; niet de rest van Malbork. Het slot dateert van 1274 en staat op de werelderfgoedlijst van Unesco. Stad en burcht heetten oorspronkelijk Mariënburg naar de heilige Maria, de beschermvrouwe van de Orde, en herbergden het hoofdkwartier van de kruisridderstaat van de Duitse Orde. Het is de grootste Middeleeuwse burcht van Europa en er zijn 4,5 miljoen bakstenen voor gebruikt boven een granieten fundament. 

Onderweg zie ik natuurlijk ook het nodige. Polen is heuvelachtiger dan de Baltische staten. Veel dorpjes die dicht bij elkaar liggen. Hooi op het land en oude schuren, maar ook huisjes met mooie tuinen. Veel (nu lege) ooievaarsnesten op palen.  Het geheel oogt wat armoediger dan de Baltische Staten. Ik heb geluk dat de weg net vernieuwd lijkt te zijn. Ik heb op een stukje oud gereden en dat was geen pretje. Polen rijden als gekken: halen in op tweebaanswegen terwijl dat niet verantwoord is en vervolgens sta je voor hetzelfde verkeerslicht te wachten. Het land is droog: ik zie nu al veel bomen met verdorde bladeren. Hoewel het recent geregend lijkt te hebben, maar dat was dus vóór ik kwam. Qua temperatuur is het lekker: rond de 22 graden.  Veel gele veldbloemen onderweg. Volgens mijn plantenapp is dat de Canadese Guldenroede. 

Morgen verder richting noorden en ga ik de kust weer volgen. Gisteren zijn Miep en ik over de 10.000 km grens gegaan. Dat is een persoonlijk record (van Miep) en er komen nog wat kilometers bij. 

Groeten Annemiek

P.S. Ik ben vanmorgen (23/8/2022) alsnog naar het slot gegaan om de binnenruimten te bekijken en de toren te beklimmen. Inmiddels weet ik ook dat Malbork in het Duits Mariënburg is. De ridders van de Duitse orde waren (en zijn nog steeds) geestelijken, maar ze kregen een militaire functie omdat de Paus de geestelijken van onder andere de Duitse Orde  (de kruisridders kenden meerdere ordes) vroeg om de Christelijke Heiligdommen in Jeruzalem van de moslims te redden. Dat lukte na 3 kruistochten nog niet en toen vond de Duitse orde een nieuwe uitdaging: het kerstenen van Pruisen en Lijfland. Het wapen van de Duitse kruisridders is een zwart kruis op witte ondergrond. Zie de foto met de honden en de laatste foto van de twee 'ridders'. De Duitse orde bestaat nog steeds: ze hebben hun hoofdkwartier in Wenen en zetten zich nu alleen in voor het goede doel.